Nizom spomenika iz različitih epoha smederevsko Staro groblje predstavlja jedinstvenu kulturno-istorijsku celinu. Najstariji i najvažniji među njima je crkva Uspenja Presvete Bogorodice. Sudeći po materijalu od kojeg je sazidana, podignuta je u XV veku, najverovatnije istovremeno sa zidanjem smederevske Tvrđave, i to kao grobna crkva tadašnjeg mitropolita Atanasija. Ovu tezu potvrđuje i živopis nastao nešto kasnije, krajem XVI i početkom XVII veka.

Do XVIII veka postojao je običaj sahranjivanja u samoj crkvi Uspenja Presvete Bogorodice, a od 1760. godine, kada je Ljota Dimitrijević uz zapadni zid crkve podigao drvenu pripratu, sahranjivanje se obavljalo u njoj, ali i oko crkve, posebno kada se radilo o uglednim građanima. Sam Ljota Dimitrijević bio je sahranjen pored zapadnog zida crkve. Njegov potomak, konzul Vladimir Ljotić, sahranjen je uz južni deo crkve između oltara i pevnice. Kasnije je porodična grobnica Ljotića izmeštena nešto dalje od crkve. Vremenom je porušena i drvena priprata, a naspram zapadnog ulaza u crkvu 1942. godine podignuta spomen-kosturnica žrtvama petojunske eksplozije, po projektu Aleksandra Deroka.

031 Zašto je jedno groblje postalo kulturna baština?

Grob Dimitrija Davidovica, osnivača "Novina Serbskih"

Neposredno uz oltarski deo crkve, sa severne strane, nalazi se grob Dimitrija Davidovića (1789-1838), oca srpskog novinarstva, prvog urednika “Novina Serbskih”, pisca Sretenjskog ustava, prekriven belom pločom od studeničkog mermera.

Na Starom smederevskom groblju sahranjen je i Antonije Protić (1787-1854), u porodičnoj grobnici, na udaljenosti od oko 50 metara od crkve. Spomenik je od crvenog mermera, a levo i desno od njega nalaze se spomenici njegovih kćeri i zetova, porodica Ugričić i Popović. Antonije Protić rođen je i umro je u Smederevu. Bio je pisar kod smederevskog vojvode Vujice Vulićevića, 1807. godine sa Vukom pisar u Sovjetu, a za Vlade kneza Miloša popečitelj finansija. Godine 1853. napisao je memoarsko delo “Povesnica”. U narodu bio je poznat kao Ćir-Anta, zbog svoje učenosti i gospodstva.

041 Zašto je jedno groblje postalo kulturna baština?

Crkva Uspenja Presvete Bogorodice

U blizini crkve sahranjeni su i prvi dobrotvor opštine smederevske prota Milutin Banić (1817-1876), dobrotvor Stevan Kuzmanović – Kršljanin, kao i dobrotvor Dina Mančić (1827-1882), iznad čijeg groba se nalazi kapela izrađena po projektu poznatog arhitekte Aleksandra Bugarskog, zatim protojerej-stavrofor Filip Blagojević (1876-1938). Tu su i porodične grobnice Šterića, Marića, a nešto dalje Branka Ž. Jefremovića (1844-1911), poznatog industrijalca, Jovana Vanka Kodžasa (1853-1926), čuvenog upravnika Duševne bolnice u Beogradu dr Dušana Stojimirovića (1870-1955) itd.

Današnji izgled Starog smederevskog groblja u potpunoj je suprotnosti sa istorijskim značajem i brojem znamenitih ličnosti koje na njemu počivaju.

Bilo je više apela pojedinaca da se Staro smederevsko groblje stavi pod zaštitu, a jedan od njih upućen je od strane Milana Jovanovića-Stojimirovića izvesnom gospodinu Paniću 1958. godine.  Prema navodima dr Leontija Pavlovića, crvenkasta nadgrobna ploča Jovanče Spasića postavljena je poprečno u vrh groba Stevana Kuzmanovića-Kršljanina (Smederevo u XIX veku, Smederevo, 1969).

Stanje na Starom smederevskom groblju govori o našoj nebrizi, nemaru, nemanju osećanja poštovanja prema nacionalnoj baštini i necivilizacijskom odnosu. Ako zaboravimo na velike Smederevce, ljude koji su mnogo toga dali i državi i gradu, šta će ostati posle nas?


Velimir Mladenović je student francuskog jezika i književnosti. Između ostalih listova piše i za b92.net. Zanima ga učenje stranih jezika, istorija, književnost… Voli da putuje i uglavnom je na putu.

Comments