Postoji nešto veoma uznemirujuće u radovima Zđislava Beksinjskog (Zdzisław Beksiński), renomiranog poljskog fotografa, slikara i vajara, nasuprot njegovom licu, koje odaje utisak običnog, čak nezanimljivog čoveka. Možda ova suprotnost otkriva neku podsvesnu težnju autora da lica i prizore na svojim radovima učini upečatljivim, štaviše, nezaboravnim. Posmatrajući najpre fotografije, njegove rane radove, pitanje ljudskog lica se nameće samo od sebe, jer su ona na njima, uglavnom, sakrivena, iskrivljena, zamagljena, bilo namernim kadriranjem, igrom svetlosti i senke, ili fotomontažom koju je koristio Beksinjski. Pitanja su tu, odgovore nikada nećemo naći, osim onih koja su u nama. Kao što je sam autor jednom prilikom izjavio: “Fotograf je neko ko je inspirisan realnošću koja ga okružuje i ko istu tu realnost transformiše, koristeći fotografsku opremu. Ja sam oduvek bio inspirisan onim što je u meni, a niko do sada nije uspeo da izmisli kameru sposobnu da fotografiše misli.”
Zđislav Beksinjski je rođen 1929. godine u mestu Sanok, u jugoistočnoj Poljskoj. Godine 1947, nakon završene srednje škole, upisuje arhiteturu u Krakovu, koju i završava 1952, nakon čega živi i radi u Krakovu i Rešovu, sve dok se 1955. godine, zajedno sa svojom suprugom, ne vrati u Sanok, gde radi kao nadzornik na gradilištu – posao “koji je mrzeo”. Možda u ovim okolnostima (nezadovoljstvo poslom, ponavljanje istih dana i detalja života do iznemoglosti, sredina u kojoj je živeo) možemo tražiti motive koji nagone Beksinjskog da počne da se bavi umetničkom fotografijom, ali pitanje je da li ćemo ikada saznati prave razloge i da li su oni nekada i važni, posebno u slučaju Beksinjskog, koji je sam rekao da njegov život nije posebno zanimljiv i da u njemu nema nikakvih važnih detalja koji bi bili zanimljivi ikome osim njemu samom. Za razliku od njegovih fotografija, nadovezao bih se, na kojima prikazuje sivilo života običnog gradića, običnog čoveka, radnika, kao da postavlja pitanje smisla ili svrhe takvog načina života, oslikavajući pomirenost, melanholiju, ulivajući, čak, možda s podsvesnom namerom, veštački plamen života u čovekovo biće, nalik otvaranju monologa sopstvenim jezikom fotografije – “Mora da postoji nešto više od ovoga!”
Prve pohvale za svoj rad Beksinjski dobija 1958, kada je izložio svoje fotografije u Varšavi, Gljivicama i Poznanju, ali tek svojim crtežima i slikama postiže zapaženi uspeh, zahvaljujući izložbi koju je organizovao Januš Bogucki (Janusz Bogucki) u Varšavi 1964. godine, na kojoj su svi njegovi izloženi radovi bili prodati. Beksinjski u narednim godinama postaje jedan od vodećih umetnika poljske moderne umetnosti, ulazeći krajem šeste decenije prošlog veka u, kako ga je sam nazvao, “fantastičan period” svog stvaranja – njegovim radovima dominiraju nadrealističke scene, uznemirujući postapokaliptički prizori, smrt, skeleti…Ovo navodi kritičare na različita tumačenja njegovih radova, iako je on sam insistirao na “besmislesnosti” istih, govoreći kako “on nikada nije tražio simboliku i značenje u svojim delima”, odbijajući čak i da im daje nazive, te obeležava svoje radove samo godinom u kojoj su nastali. Godine 1977, prilikom preseljenja u Varšavu, Beksinjski spaljuje određena dela i podatke o njima, opravdavajući taj čin time da su pojedini radovi bili nezadovoljavajući, a pojedini suviše lični da bi ih pokazao drugim ljudima, što može da govori o samokritičnosti umetnika, ali i strahu od “jasnijeg” otvaranja. No, to je takođe subjektivno zapažanje, koje nam je jedino i moguće, s obzirom na mišljenje samog Beksinjskog da nema dubljeg značenja u njegovim delima. Specifičan po tome što je izbegavao javne skupove i retko dolazio na otvaranje svojih izložbi, još ređe posećujući muzeje i tuđe izložbe, Beksinski je govorio kako najveću inspiraciju crpi iz muzike, slušajući klasiku prilikom rada. Fantastični realizam Beksinjskog traje do sredine osamdesetih, i smatra se njegovim najpoznatijim periodom stvaranja, u kome preciznost detalja i estetska lepota nadvladavaju sumornu prirodu njegovih radova.
Beksinjski tokom godina postaje poznat širom sveta, a dela mu postaju sve više apstraktna. Serija krstova kao da govori da se miri sa neminovnošću smrti. Ipak, početkom devedesetih, sa napretkom tehnologije, Beksinski ulazi u svet kompjuterske grafike i stvara radove koji podsećaju na njegov početak, fantastični realizam. Krajem decenije, stiže ga tragedija za tragedijom. Najpre 1998. umire njegova supruga Zofja (Zofia), a zatim, na Badnje veče 1999. godine, njegov sin Tomaš (Tomasz) izvršava samoubistvo, čije će telo upravo on pronaći. I sam Beksinjski završava život tragično, 2005. godine biva ubijen u svom stanu prilikom pljačke, ostavljajući svoja neverovatna dela na tumačenje svakom od nas. Ono što ja vidim je “nedostajuće lice” Beksinjskog, njegova neprepoznatljivost, kao i visoke, nedostižne zidine, koji dominiraju celim stvaralačkim radom umetnika, kao ograda koja odvaja njegov svet od našeg. Jednostavno, ljudima kao što je Beksinjski ovaj svet je bio “nedoraslo mesto za bitisanje”.
Davor Radulj – “Radi” ga umetnost, pametan humor – “There’s a fine line between fishing and just standing on the shore like an idiot” (Steven Wright) – i razgovori koji stvaraju atmosferu “izmeštenosti”.
