Golo brdo kao svedok stradanja
Pored spomenika ruskom pukovniku, u dvorištu Crkve Svete Trojice nalazi se i crni mermerni spomenik posvećen ruskim dobrovoljcima palim u Srpsko-turskom ratu 1876-77. godine, potom zajednički kameni spomenik majoru Borku Paštroviću i pilotu Žiki Đukniću – nastradalim u Balkanskim ratovima, česma Kola srpskih sestara, grobovi prota crkve, od kojih je jedan Svetislava Žujovića koji je, prema rečima Ružice Perić, na ovom prostoru životnim lekcijama podučavao Gavrila Principa. Ona tvrdi da, do sada, taj podatak nikad nije bio objavljen u javnosti. I padobranac Stojan Jović, koji je pisao knjige o svojim iskustvima i Adrovcu, potiče iz ovog kraja.
Na posedu crkve, sa desne strane kapije, na početku 20. veka izgrađena je i osnovna škola od preko 300 kvadratnih metara, a koja je pre nekoliko godina srušena zbog straha od urušavanja. Školu su pohađala deca iz pet okolnih sela. Rušenju se tad usprotivio i ruski ambasador, koji je želeo da se škola renovira i u njoj otvori biblioteka. Obrisi osnove konstrukcije i dalje se mogu primetiti. Građevinski otpad je zguran na gomilu blizu oboda crkvenog poseda i do danas nije sklonjen.
– Pored svih problema, Golo brdo je divan i miran predeo. Krajem avgusta se organizuju susreti pesnika, dok se 2. septembra obeležava dan pogibije pukovnika Rajevskog. Zašto da posetiocima u takvim prilikama ne ponudim parče sira, umesim pogaču, obezbedim prenoćište? I njima i meni je dobro. Da mi ostave koji dinar. Nije za bacanje, sinko – kaže nam baka Ružica.
Telo u Rusiji, srce u Srbiji
Neverovatna ljubav Ane i Vronskog u Tolstojevom romanu „Ana Karenjina” završava se tako što heroina sebi oduzima život, bacivši se pod voz. Nedugo zatim, kao što i Rajevski dobrovoljno odlazi u Srbiju u oslobodilački rat protiv Turaka 1876. godine, isto čini i grof Vronski, čija se životna priča umnogome podudara sa nastradalim pukovnikom. Prethodno provevši skoro dve nedelje na frontu i uspešno zaustavivši povlačenje srpskih trupa, Rajevski je poginuo u bici za Adrovac na Golom brdu kad ga je neprijateljski metak pogodio u glavu i na mestu usmrtio. Imao je 36 godina. Šanac u kom je preminuo nalazi se odmah iza današnje crkve, ali su ostaci fortifikacija u potpunosti zaklonjeni korovom, grmljem i šibljem. Visina trave uveliko prevazilazi najvišeg čoveka.
Ubrzo nakon smrti, telo pukovnika Rajevskog preneto je u tadašnju bolnicu Manastira Svetog Romana, u idilično prirodno okruženje u uvali između Ražnja i Đunisa, gde je prvobitno bilo sahranjeno u manastirskoj porti. Predanje zbori da je porodica Rajevski posmrtne ostatke potom prenela u Rusiju, dok je Nikolajevo srce pokopala u obeleženom grobu, koji monahinje danas redovno održavaju, a koji se, oivičen cvetnim rastinjem, može spaziti s leve strane porte manastira Sveti Roman. Ovaj sveti kompleks opasuje predeo kakav se zamišlja samo u bajkama. Šuma, brežuljci, lipe, raskošne cvetne bašte, lavanda pred kapijom, i voda za koju se veruje da leči sve bolesti – čini svojevrsni pejzaž ovog živopisnog kraja.
Spomenik kulture
Pored toga što kazuje priču o pukovniku Nikolaju Nikolajeviču Rajevskom, Crkva Svete Trojice u selu Gornji Adrovac predstavlja i jedini objekat koji je u direktnoj vezi sa Srpsko-turskim ratovima 1876-78. godine – ne samo u opštini Aleksinac, već i u čitavoj Srbiji. Po svojim arhitektonskim, ambijentalnim i istorijskim vrednostima, Crkva Svete Trojice je proglašena za spomenik kulture 1973. godine i stavljena pod nadležnost Zavoda za zaštitu spomenika kulture Niš.
Tekst i foto: Dušan Veselinović
