Javne ličnosti su oduvek izazivale žestoko interesovanje, ali sada su informacije mnogo dostupnije – poznati često sami otkrivaju detalje svog privatnog života, pokazuju svoju ranjivost i nastoje da budu shvaćeni i prihvaćeni kao obični ljudi, koji se bore sa životnim izazovima kao i svi drugi – imaju ljubavne probleme, bore se sa mentalnim zdravljem i rade stresan posao koji ih može dovesti do sagorevanja. I svako može da ih „uhodi“ prateći njihovo kretanje i objave putem društvenih medija. Parasocijalni odnosi se mogu razvijati sa mnogo više realnog materijala i iz interakcije mogu lako skliznuti ka dijagnozi postajući negativni ili opsesivni.
Otkad postoji šou biznis, postoje fanovi, zaljubljeni u omiljenog glumca ili muzičara, koji pasionirano prate njegovu karijeru, kao i sve informacije o njegovom životu do kojih mogu da dođu – to je uobičajena pojava u kojoj parasocijalni odnosi ostaju jednostrani i mogu nam doneti prijatnost i zabavu – ali ako počnu da nas obuzimaju, mogu nam poremetiti doživljaj stvarnosti.
Parasocijalni odnosi – faze i vrste
Parasocijalne interakcije se odvijaju isključivo putem medija i psihološki podsećaju na interakcije licem u lice, u stvarnom životu. Na primer, ako se osećate kao član ekipe dok gledate omiljenu humorističku seriju (da li više volite „Prijatelje“ ili „Štrebere“?), doživljavate parasocijalnu interakciju. Ako nastavite da razmišljate o nekom liku i nakon što ste odgledali epizodu, osećajući se kao da ga poznajete, formirali ste parasocijalni odnos sa tim likom.
Iako su povezani, parasocijalne interakcije i parasocijalni odnosi su različiti koncepti, utvrdili su naučnici, nakon dosta zabune u korišćenju ovih koncepata u istraživačkoj literaturi.
Medijski psiholozi proširili su koncept parasocijalnih veza na parasocijalne privrženosti. Na osnovu teorije o stilu vezanosti (privrženosti) koji deca razvijaju sa roditeljima (starateljima), koji utiče na partnerske odnose u odraslom dobu, naučnici su prepoznali da se parasocijalna privrženost razvija ako medijska ličnost postane izvor utehe, koji pruža emocionalnu sigurnost i utočište.
Kao i parasocijalne interakcije i odnosi, parasocijalne vezanosti funkcionišu slično vezanostima u stvarnom životu i traženje blizine i prisustva je bitna komponenta. Međutim, umesto direktnom interakcijom, blizina se postiže posredno – gledanjem i ponovljenim gledanjem njihovih uloga u filmovima i serijama, praćenjem njihovih naloga na društvenim mrežama, gledanjem njihovih intervjua i podkastova u kojima su gostovali.
Uticaj koji parasocijalni odnosi imaju
Parasocijalni odnosi mogu uticati na negativne načine, ali mogu biti i pozitivni i korisni. Istraživači su otkrili da parasocijalni odnosi sa nekom medijskom ličnošću mogu uticati na političko gledište, potrošačka ponašanja, stavove o rodnim stereotipima, kao i na poverenje u različite grupe ljudi (naučnike, na primer).
Drugim rečima, vaš omiljeni glumac ili muzičar može uticati na to da prihvatite i delite njegove stavove, što može imati pozitivan uticaj, ako je ta ličnost humanista, poštuje različitosti, nikoga ne osuđuje, promoviše mentalno zdravlje i lični razvoj. Ali ako ima neke konzervativne, militarističke, seksističke i druge radikalne ili nezdrave stavove koje promoviše, parasocijalni odnosi koje obožavaoci sa njim formiraju mogu negativno uticati na njih.
Pozitivni uticaji parasocijalnih odnosa mogu se ogledati u povećanju osećanja pripadnosti – mogu poboljšati veru u sebe i samopouzdanje, smanjiti osećanje usamljenosti (tokom pandemije, mnogi su se u izolaciji okrenuli omiljenim filmskim likovima i društvenim mrežama, kako bi zadovoljili svoju potrebu za povezanošću).
Parasocijalni odnosi mogu osnažiti naše odnose – kada se prijatelji, partneri i članovi porodice uključuju u odnose prema istoj ličnosti, ili diskutuju o svojim parasocijalnim odnosima, izvođačima, medijskim ličnostima i likovima, to doprinosi njihovoj bliskosti i povezanosti.
Negativnosti i prednosti parasocijalnih odnosa zavise od toga sa čime ćemo se identifikovati i povezati i mogu imati negativan uticaj, ali nas mogu i osnažiti. Drugim rečima – od vas zavisi da li će se vaša „zaljubljenost“ u omiljenog glumca ostati zabavna i prijatna, ili će se negativno odraziti na vaše emocionalne odnose u realnom životu.
Pročitajte i ovo: Intelektualno blagostanje – šta sve možete da uradite za zdravlje svog uma?
Parasocijani odnosi i evolucija
Uprkos nedostatku reciprociteta, ljudi razvijaju parasocijalne odnose, jer su evolutivno uslovljeni da stvaraju društvene veze. Sa istorijske tačke gledišta, mediji su novi u ljudskom razvoju i još uvek nisu pokazali svoj evolutivni uticaj. Umesto toga, društvene karakteristike koje smo već razvili putem evolucije, da bismo obezbedili formiranje međuljudskih odnosa, proširene su na upotrebu medija.
Ljudi obraćaju posebnu pažnju na lica i glasove drugih ljudi – vekovima su ljudi sretali samo osobe iz svog svakodnevnog života, što se promenilo početkom 20. veka, sa pojavom radija i filmova, a do trenutka kada je televizija ušla u masovnu upotrebu, broj lica i glasova koje čovek može da vidi i čuje, ogromno se povećao. Ljudski mozak, međutim, nije evoluirao da napravi razliku između ljudi koje vidimo i čujemo u stvarnom životu i onih koje vidimo i čujemo putem medija, što dovodi do toga da na isti način obrađuje i reaguje na ove susrete, stvarajući fenomen parasocijalnih veza u svim njegovim oblicima.
Psihološka istraživanja su često imala tendenciju da patologiziraju parasocijalne odnose, ali danas se većina naučnika slaže da je to normalna pojava, koju većina ljudi doživljava. Takođe, većina ljudi je svesna da njihovi parasocijalni odnosi nisu realni, što ipak ne sprečava dalje angažovanje u tim odnosima.
Kako društveni mediji menjaju parasocijalne odnose
Savremena komunikacija otvara mogućnost da parasocijalne interakcije i odnosi prodru u realnost, jer sa nekim poznatim ličnostima je moguće direktno komunicirati preko društvenih mreža. Kada obožavaoci mogu da razmenjuju direkte poruke sa svojim omiljenim glumcima, parasocijalni odnosi dobijaju novu dimenziju.
Kao rezultat toga, istraživači predlažu da parasocijalne i društvene odnose posmatramo kao kontinuirane – na društvenom kraju spektra su odnosi sa ljudima sa kojima redovno komuniciramo u svakodnevnom životu, a na parasocijalnom kraju spektra su medijske ličnosti kojima nemamo pristup, izmišljeni likovi ili preminuli izvođači.
Između ta dva kraja su odnosi sa odnosi sa poznatim ličnostima sa kojima možemo da imamo ograničenu komunikaciju putem društvenih mreža ili da ih sretnemo i pristupimo im u stvarnosti (promocije i potpisivanje knjiga, autogrami i fotografisanje sa muzičarima posle koncerta, upoznavanje sa glumcima prilikom promocije filmova). Naučnici smatraju da i tada ove odnose treba smatrati parasocijalnim, jer namaju razvojni potencijal i uprkos realnoj razmeni, komunikacija je ograničena i minimalna.
Pročitajte i ovo: Emocionalna inteligencija je mera ljudskog iskustva, a ovo su načini da je povećate
Naslovna fotografija: pexels.com
Brankica Milošević
