Dok je u Njujorku prošle nedelje ratifikovan zakon o istopolnim brakovima, što je proslavljeno tokom 42. proslave gay parade u ovom gradu, u Berlinu su održane dve parade posvećene LGBT populaciji. Organizatori “nove” zameraju organizatorima “stare” parade u Berlinu da su je učinili previše komercijalnom i zaboravili na osnovne, aktivističke ideje ovog događaja. Za to vreme u Moskvi, Istanbulu, Splitu i drugim gradovima u kojima je parada manifestacija novijeg datuma ovaj događa je praćen nasiljem ili pretnjama nasiljem pojedinih grupa ili šire populacije, kao i odsustvom zaštite državnih organa, pa čak i njihovog sudelovanja u nasilju.
Pogled unazad.
Sve je počelo u junu davne 1969. godine, u Njujorku. Život u strepnji od učestalih policijskih racija i hapšenja u njujorškim gay barovima i klubovima, fizičko i psihičko nasilje koje su, kako policija tako i građani konzervativne Amerike, ispoljavali prema pripadnicima gay i transseksualne zajednice bio je deo svakodnevnice svakoga ko se nije uklapao u nametnuti vrednosni kalup. Diskriminacija nad pripadnicima gay i transseksualne populacije nije predstavljala novi fenomen: tokom 19. veka homoseksualnost je svrstana u krivične kodekse širom Evrope, sa najpoznatijim primerom u Nemačkoj i čuvenim paragrafom 175.
Na osnovu ovog paragrafa, uvedenog u nemačko zakonodavstvo četiri meseca nakon ujedinjenja ove države u januaru 1871. godine, homoseksualnost je proglašena za zločin. Do 1994. godine, kada je paragraf zvanično prestao da važi, oko 140.000 homoseksualaca je bilo osuđeno u Nemačkoj na kazne različitog stepena. Takođe, gotovo svi lekari i psiholozi s kraja 19. veka i početka 20. veka su tvrdili da je homoseksualnost bolest ili psihički poremećaj i predlagali različite, često veoma okrutne metode, poput elektro-šokova, za njeno lečenje.
Uprkos tome, Pariz na prelazu vekova, a kasnije i Berlin između dva svetska rata, predstavljali su svetske gay centre sa svojim mnogobrojnim kabareima i noćnim barovima. Nakon kratkog perioda “procvata” gay zajednice, u Nemačku je stigao nacizam. Ovaj prelaz je odlično prikazan u filmu “Kabare”, koji prikazuje Berlin 30-ih, pred i nakon samog dolaska Hitlera na čelo Nemačke. Usledio je Holokaust u kojem je život izgubilo na hiljade osoba koje su stupale u emotivne i seksualne odnose sa osobama istog pola ili se, pak, pojavljivale u kabareima obučeni u odeću suprotnog pola.
Stonewall.
Različiti oblici diskriminacije pratili su pripadnike seksualnih manjina do kraja 60-ih, kada je tokom jačanja hipi pokreta, drugog talasa feminizma, anti-ratnih demonstracija i jačanja afroameričkog pokreta, gay zajednica iskoristila priliku da izađe na ulice i zatraži svoja prava. 28. juna 1969. godine, grupa pripadnika LGBT (lesbian-gay-bisexual-transsexual) populacije koje se našla u klubu Stonewall Inn u Cristopher Street-u u Greenwich Village-u, u Njujorku, suprotstavila se policiji koja je upala u bar i počela, po običaju, fizički da maltretira prisutne.
Demonstracije, praćene nasiljem, odvijale su se u etapama tokom leta iste godine. U roku od šest meseci, formirane su dve aktivističke organizacije i tri časopisa koja su promovisala prava seksualnih manjina u Njujorku. Ovaj događaj se uzima kao okidač za pokretanje gay pokreta, ne samo u Njujorku, već i širom Amerike i zatim širenja van njenih granica. Godinu dana nakon sukoba u Stonewall Inn-u, aktivisti su organizovali obeležavanje pobune u Njujorku, Los Anđelesu i Čikagu, pod nazivom Cristopher Street Day (CSD). Od tog dana, gay parada je počela da se proslavlja pod imenom “Gay Pride” ili “Parada ponosa” širom planete, dok se u nekim zemljama, na primer u Švajcarskoj, Španiji i Nemačkoj i dalje obeležava pod imenom “Cristopher Street Day”. Ubrzo nakon proslave CSD-a u Americi 1970. godine, gay pokreti širom Evrope počeli su sa organizovanjem gay parada i promocije ljudskih prava u svojim društvima, sa manje ili više uspeha.
A danas?
Kada je u pitanju sama proslava gay parade, slike koje se mogu videti sa proslava u velikim svetskim prestonicama, mogu uticati na kreiranje negativnih asocijacija kada je u pitanju gay parada i njena svrha. Osnovna ideja ove proslave jeste borba za izjednačavanje ljudskih prava LGBT populacije sa većinskom heteroseksualnom populacijom.
Međutim, poslednjih godina teoretičarke i teoretičari iz područja queer teorije sve više osuđuju komercijalizaciju parada u zapadnim društvima. Glavna zamerka jeste da su organizatori gurnuli u stranu osnovni motiv parade i stavili akcenat na zabavu i zaradu. Najbolji primer jeste prošlogodišnji CSD u Berlinu. Jedna od najpoznatijih queer teoretičarki, Džudit Batler (Judith Buttler), odbila je nagradu za građansku hrabrost koju su joj namenili organizatori berlinskog CSD-a. Njeno obrazloženje je završeno otvorenom kritikom komercijalizacije možda najveće parade na svetu i podrškom alternativne parade pod nazivom “Kreuzberger” ili “Transgenialer CSD”, koji se bori za izjednačavanje prava svih građana Berlina, bez obzira na etničku ili versku pripadnost.
Kada se zapitamo šta gay parada predstavlja danas, u svetu u kom globalizacija utiče na transformaciju mnogih vrednosti i normi, možemo primetiti koliko su kulturno-istorijski i socio-ekonomski faktori različitih društava uticali na poimanje ovog fenomena. Od višednevne proslave karnevalskog tipa, preko policijskih kordona koji štite učesnike parade, do krvoprolića na ulicama prestonica zemalja koje pokušavaju da pokrenu održavanje ove manifestacije – različiti oblici proslave svedoče o evoluciji ljudskog prava na slobodno izražavanje svoje seksualnosti. Obeležavanje te slobode koje treba da zaustavi ili, pak, spreči povratak homofobije u društva u kojima je tokom dugog vremena stavljena van zakona predstavlja jednu od osnovnih ideja organizacija u društvima u tranziciji.
Ono što je bitno u vezi održavanja parade jeste upravo njena prisutnost u javnosti. Eksplozija boja, baloni i delimično karnevalski karakter koji nosi sa sobom, ima za cilj da pozove ne samo pripadnike LGBT zajednice, već i ostale građane da se pridruže proslavi i prenesu neke od osnovnih ideja parade svojoj okolini. Međutim, nisu retke kritike na račun organizatora parade ponosa. U konzervativnim društvima kakvo je naše ili hrvatsko, u kojima se održavanje parade smatra visoko rizičnim događajem sa scenarijom kakav su imale parade u Beogradu 2001. ili u Splitu tekuće godine, nisu samo crkva i desničarske organizacije te koji kritikuju ovu manifestaciju.
Veliki broj je i onih koji sebe definišu kao pokretačke snage demokratije, a koji javno kritikuju održavanje gay parade pod izgovorom da se radi o događaju visokog rizika. Mnogi gay paradu porede sa trnom u oku našeg društva, dok organizatore smatraju lakomislenim ljudima koji paradu organizuju iz inata netrpeljivom društvu uz, navodno plansku, podršku najviših političkih i kulturnih krugova. Ovakvim zalaganjima se, bez sumnje, kreira većinsko javno mnjenje koje takvim stavom prećutno opravdava, pa čak i podstiče nasilje nad pripadnicima LGBT populacije.
I posebno je interesantna i pojava velikog broja mladih građana i građanki često sa univerzitetskim obrazovanjem koji smatraju da je poslednjih godina postalo “IN” deklarisati se kao gay. Ovakvim tvrdnjama se direktno zagovara teza o homoseksualnosti kao pitanju ličnog izbora, što je potpuno apsurdno. Jer, zapitajmo se za trenutak, zašto bi iko izabrao da bude gay i samim tim bio odbačen od porodice i prijatelja, izložen fizičkom ili psihičkom zlostavljanju na ulici, otpušten sa posla ili obešen u Iranu, ako može da izabere da bude “strejt” i uživa sve privilegije heteroseksualnog sveta?
Pitanje koje se postavlja jeste šta je toliko sporno u organizaciji gay parade u gradu kakav je Beograd, kao i šta to domaće LGBT organizacije rade što njihove preteče iz Njujorka nisu radile krajem 60-ih i tokom 70-ih godina? I šta je to što u našem društvu treba da se desi da bi gay parada dobila oblik i veličinu srazmernu slici koju Beograd pokušava da formira o sebi u svetu?
Za početak, neophodno je prihvatanje činjenice da je homoseksualnost još 1973. godine Američka psihijatrijska asocijacija izbrisala iz registra bolesti, što je učinila i Svetska zdravstvena organizacija 17. maja 1990. godine. Takođe, neophodno je prihvatiti i to da seksualna orijentacija ne predstavlja izbor ili vaspitanjem utvrđeno ponašanje, već biološku, socijalnu i psihološku nužnost. Prihvatanjem ovih činjenica ujedno bi se postavili zdraviji temelji za uspostavljanje jednakih ljudskih prava u društvima kakvo je naše, hrvatsko ili bilo koje drugo u kojem većinsko stanovništvo pokazuje visok stepen homofobije.
Dušan Milojević nekada talentovani student sociologije, zahvaljujući svojoj neodgovornosti i povodljivom duhu nikada nije završio studije već je počeo da luta po svetu kroz različite profesije i veze, završivši kao bebisiterka u Tribeci. U pauzama između čuvanja deteta po parkovima na Menhetnu i fotografisanja u backstage-u na njujorškom fashion week-u ponekad nešto i napiše. Obožava shopping samo kada ima dovoljno keša, a glavna dilema poslednjih meseci mu je šta bi mu Frank Sinatra rekao u slučaju “If I can NOT make it there”.
