Na južnoj obali Ohridskog jezera, neposredno uz makedonsko-albansku granicu, nalazi se jedan od najlepših i najbolje očuvanih makedonskih manastira, manastir Svetog Nauma, zadužbina svetog Nauma Ohridskog. Mogli bismo reći da je ovaj deo obale Ohridskog jezera gotovo najlepši, prekriven bujnim zelenilom i bogat biljnim i životinjskim svetom, naročito na ostrvcima koja se nalaze neposredno kod manastira, blizu mesta gde se Crni Drim uliva u jezero.
Sveti Naum je prvobitni manastir podigao 900. godine. On je bio učenik začetnika slovenske pismenosti, Ćirila i Metodija, a krajem IX veka nastanio se uz obalu Ohridskog jezera. Zahvaljujući svetom Klimentu, savremeniku i prijatelju svetog Nauma, 886. godine otvorena je Ohridska književna škola, poznata kao prvi Slovenski Univerzitet, u kojoj je školovano preko 3,500 učenika. Učenje ove škole potpomaže razvoj slovenske pismenosti, kulture, crkvenog pevanja i umetnosti, i širenje u mnoge slovenske zemlje sve do Kijeva. Sveti Naum, po osnivanju manastira, okuplja veliki broj monaha i započinje sa radom na prevođenju svetih knjiga, širenja pravoslavlja, kao i misionarskog rada, naročito na teritoriji južnog Balkana.
Crkva koju je podigao sveti Naum, posvećena je svetim arhanđelima, Gavrilu i Mihailu. Njena prvobitna osnova bila je trikonhos (deteline sa tri lista), i svedočila je o uobičajenom načinu gradnje tog vremena na Balkanu. Burna dešavanja tokom vekova dovela su do brojnih promena na prvobitnoj arhitekturi crkve. U vreme turskih osvajanja crkva je potpuno stradala, a obnove iz XVI i XVII veka pokazuju da je danas njena arhitektura potpuno promenjena. Iskopavanja, rađena u XX veku, pokazala su da je bilo još četiri faze gradnje u kojima je ponešto dodato ili promenjeno na crkvi.
U crkvi je moguće videti dobro očuvanu, bogatu, slikanu dekoraciju koja datira iz početka XIX veka, 1806. godine, jer prvobitno slikarstvo nije sačuvano. Zograf Trpo i njegovi pomoćnici oslikali su zidove crkve. Godine 910. u crkvi je sahranjen i sveti Naum. Njegov grob se nalazi u grobnoj kapeli, prostoriji u južnom delu građevine. I nju su oslikali Zograf Trpo i njegovi pomoćnici, predstavljajući ciklus svetog Nauma, to jest priču u slikama o njegovom životu, čudima i smrti. Jedna od najlepših legendi iz života svetog Nauma, oslikana na zidu kapele, pominje čuda svetog Nauma. Legenda kaže da je jednoga dana neki seljak došao kod svetog Nauma da mu se požali kako je medved pojeo jednog od dva bika koje ima i koji su mu potrebni da bi uzorao njivu. Tada mu je sveti Naum rekao da ništa ne brine i samo ode na svoju njivu i tamo će videti da je sve u redu. I zaista, kada je došao na njivu, seljak je otkrio da pored njegovog bika sada, upregnut, stoji i onaj medved. Ova predstava spada u jedinstvene predstave iz ciklusa svetog Nauma.
Takođe, vredni umetnički spomenik predstavlja i ikonostas koji je završen 1711. godine. Izrađen je od izrezbarenog drveta koje je i pozlaćeno. Iz iste godine su i ikone koje se nalaze na ikonostasu, a zanimljiv detalj je golub Svetog duha koji se nalazi na najvišoj tački ikonostasa. Ovaj rad je delo jeromonaha Konstantina, čije je ime ispisano u uglu prestone ikone koja prikazuje Isusa Hrista.
Ako pogledate natpise koji su ugravirani u stubove na tremu svetih arhanđela, videćete potpise duhovnih ljudi X i XII veka koji su svedoci minulih vremena; tu su i važni dokumenti o upotrebi najstarijih slovenskih pisama, glagoljice i ćirilice, u ohridskoj regiji.
Iva Šapić je budući istoričar umetnosti. Nesuđeni Šerlok Holms II. Budući umetnik, krojač, kuvar, organizator venčanja i vlasnik cvećare i kafića – knjižare. Ili pisac. Ili turistički vodič. Ili profesionalni čitač knjiga. Ili sve to, ako poživi koji vek duže.
