Nizom spomenika iz različitih epoha smederevsko Staro groblje predstavlja jedinstvenu kulturno-istorijsku celinu. Najstariji i najvažniji među njima je crkva Uspenja Presvete Bogorodice. Sudeći po materijalu od kojeg je sazidana, podignuta je u XV veku, najverovatnije istovremeno sa zidanjem smederevske Tvrđave, i to kao grobna crkva tadašnjeg mitropolita Atanasija. Ovu tezu potvrđuje i živopis nastao nešto kasnije, krajem XVI i početkom XVII veka.
Do XVIII veka postojao je običaj sahranjivanja u samoj crkvi Uspenja Presvete Bogorodice, a od 1760. godine, kada je Ljota Dimitrijević uz zapadni zid crkve podigao drvenu pripratu, sahranjivanje se obavljalo u njoj, ali i oko crkve, posebno kada se radilo o uglednim građanima. Sam Ljota Dimitrijević bio je sahranjen pored zapadnog zida crkve. Njegov potomak, konzul Vladimir Ljotić, sahranjen je uz južni deo crkve između oltara i pevnice. Kasnije je porodična grobnica Ljotića izmeštena nešto dalje od crkve. Vremenom je porušena i drvena priprata, a naspram zapadnog ulaza u crkvu 1942. godine podignuta spomen-kosturnica žrtvama petojunske eksplozije, po projektu Aleksandra Deroka.
Grob Dimitrija Davidovica, osnivača "Novina Serbskih"
Neposredno uz oltarski deo crkve, sa severne strane, nalazi se grob Dimitrija Davidovića (1789-1838), oca srpskog novinarstva, prvog urednika “Novina Serbskih”, pisca Sretenjskog ustava, prekriven belom pločom od studeničkog mermera.
Na Starom smederevskom groblju sahranjen je i Antonije Protić (1787-1854), u porodičnoj grobnici, na udaljenosti od oko 50 metara od crkve. Spomenik je od crvenog mermera, a levo i desno od njega nalaze se spomenici njegovih kćeri i zetova, porodica Ugričić i Popović. Antonije Protić rođen je i umro je u Smederevu. Bio je pisar kod smederevskog vojvode Vujice Vulićevića, 1807. godine sa Vukom pisar u Sovjetu, a za Vlade kneza Miloša popečitelj finansija. Godine 1853. napisao je memoarsko delo “Povesnica”. U narodu bio je poznat kao Ćir-Anta, zbog svoje učenosti i gospodstva.
Crkva Uspenja Presvete Bogorodice
U blizini crkve sahranjeni su i prvi dobrotvor opštine smederevske prota Milutin Banić (1817-1876), dobrotvor Stevan Kuzmanović – Kršljanin, kao i dobrotvor Dina Mančić (1827-1882), iznad čijeg groba se nalazi kapela izrađena po projektu poznatog arhitekte Aleksandra Bugarskog, zatim protojerej-stavrofor Filip Blagojević (1876-1938). Tu su i porodične grobnice Šterića, Marića, a nešto dalje Branka Ž. Jefremovića (1844-1911), poznatog industrijalca, Jovana Vanka Kodžasa (1853-1926), čuvenog upravnika Duševne bolnice u Beogradu dr Dušana Stojimirovića (1870-1955) itd.
Današnji izgled Starog smederevskog groblja u potpunoj je suprotnosti sa istorijskim značajem i brojem znamenitih ličnosti koje na njemu počivaju.
Bilo je više apela pojedinaca da se Staro smederevsko groblje stavi pod zaštitu, a jedan od njih upućen je od strane Milana Jovanovića-Stojimirovića izvesnom gospodinu Paniću 1958. godine. Prema navodima dr Leontija Pavlovića, crvenkasta nadgrobna ploča Jovanče Spasića postavljena je poprečno u vrh groba Stevana Kuzmanovića-Kršljanina (Smederevo u XIX veku, Smederevo, 1969).
Stanje na Starom smederevskom groblju govori o našoj nebrizi, nemaru, nemanju osećanja poštovanja prema nacionalnoj baštini i necivilizacijskom odnosu. Ako zaboravimo na velike Smederevce, ljude koji su mnogo toga dali i državi i gradu, šta će ostati posle nas?
Velimir Mladenović je student francuskog jezika i književnosti. Između ostalih listova piše i za b92.net. Zanima ga učenje stranih jezika, istorija, književnost… Voli da putuje i uglavnom je na putu.
